ترخیص کالا از گمرک یکی از اصلی‌ترین مراحل در فرآیند واردات و صادرات محسوب می‌شود. هر محموله‌ای که به کشور وارد یا از آن خارج می‌شود، باید از مسیر قانونی گمرک عبور کرده و مجوزهای لازم را دریافت کند. آشنایی کامل با مراحل ترخیص کالا از گمرک نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌ها و زمان می‌شود، بلکه ریسک توقف یا ضبط کالا را نیز به حداقل می‌رساند. در این مقاله گام‌به‌گام تمام مراحل موردنیاز برای ترخیص کالا را بررسی می‌کنیم.
مرحله اول: آشنایی با قوانین و محدودیت‌ها
پیش از هر اقدامی، بازرگان باید قوانین و مقررات گمرکی را به‌خوبی بشناسد. برخی کالاها مشمول محدودیت یا ممنوعیت واردات هستند و برای ترخیص آن‌ها به مجوزهای خاصی نیاز است. علاوه بر این، تعرفه‌های گمرکی برای هر کالا متفاوت بوده و عدم آگاهی از آن‌ها می‌تواند موجب تأخیر یا جریمه شود.
مرحله دوم: دریافت کارت بازرگانی
یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازها در فرآیند ترخیص، داشتن کارت بازرگانی است. این کارت توسط اتاق بازرگانی صادر شده و به افراد حقیقی یا حقوقی اجازه می‌دهد واردات و صادرات رسمی انجام دهند. مدارکی مانند گواهی مالیاتی، شناسنامه، کارت ملی و گواهی عدم سوءپیشینه برای صدور کارت الزامی است.
مرحله سوم: تعیین کد تعرفه (HS Code)
هر کالا دارای یک کد تعرفه یا HS Code است که نشان‌دهنده نوع کالا، میزان حقوق ورودی و نیاز به مجوزهای خاص می‌باشد. تعیین درست این کد اهمیت زیادی دارد، زیرا کوچک‌ترین خطا می‌تواند باعث اختلاف در هزینه‌ها و مشکلات قانونی شود.
مرحله چهارم: اخذ مجوزهای ضروری
بسته به نوع کالا، لازم است مجوزهای مختلفی از سازمان‌های مربوطه دریافت شود. برای مثال، کالاهای بهداشتی نیازمند مجوز وزارت بهداشت، کالاهای کشاورزی نیازمند گواهی قرنطینه، و برخی تجهیزات نیازمند تأییدیه استاندارد یا وزارتخانه‌های مربوط هستند. نداشتن این مجوزها می‌تواند کالا را برای مدت طولانی در گمرک متوقف کند.
مرحله پنجم: ثبت اظهارنامه گمرکی
یکی از کلیدی‌ترین مراحل ترخیص کالا از گمرک، ثبت اظهارنامه در سامانه EPL است. در این اظهارنامه اطلاعاتی مانند نوع کالا، وزن، ارزش دلاری، کشور مبدأ، گیرنده و شماره قبض انبار ثبت می‌شود. هرگونه اشتباه در این مرحله می‌تواند باعث تأخیر جدی یا اعمال جریمه شود.
مرحله ششم: ارزیابی و بازرسی کالا
پس از ثبت اظهارنامه، مأموران گمرک اسناد و کالا را بررسی می‌کنند. این بررسی به دو صورت اسنادی و فیزیکی انجام می‌شود. در صورت نیاز، کالا بازبینی می‌شود تا مطابقت آن با اظهارنامه مشخص گردد. این مرحله به تعیین میزان دقیق حقوق ورودی کمک می‌کند.
مرحله هفتم: پرداخت عوارض و هزینه‌ها
واردکننده موظف است کلیه هزینه‌های مربوط به ترخیص را پرداخت کند. این هزینه‌ها شامل حقوق گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده، هزینه انبارداری و خدمات جانبی گمرک است. امروزه بیشتر پرداخت‌ها از طریق سامانه‌های آنلاین صورت می‌گیرد.
مرحله هشتم: صدور پروانه ترخیص
پس از تکمیل مراحل قبلی و پرداخت هزینه‌ها، گمرک پروانه ترخیص صادر می‌کند. این پروانه سندی رسمی است که نشان می‌دهد کالا به‌طور قانونی اجازه خروج از گمرک را دارد. بدون دریافت این مجوز، امکان حمل کالا وجود نخواهد داشت.
مرحله نهم: بارگیری و صدور اسناد حمل
بعد از صدور پروانه ترخیص، کالا توسط شرکت‌های حمل‌ونقل بارگیری می‌شود. در این مرحله اسناد حمل مانند بارنامه هوایی، دریایی یا زمینی صادر می‌شود که برای ادامه مسیر کالا تا مقصد ضروری هستند.
مرحله دهم: دریافت گواهی مبدأ
برای بسیاری از کالاهای صادراتی لازم است گواهی مبدأ از اتاق بازرگانی دریافت شود. این گواهی نشان می‌دهد کالا در ایران تولید یا پردازش شده است و در گمرک کشور مقصد اهمیت زیادی دارد.
مرحله یازدهم: ثبت آماری و تسویه مالی
پس از ترخیص کالا، اطلاعات مربوط در سامانه‌های آماری ثبت می‌شود. در مورد صادرات، بازرگان باید ارز حاصل از فروش را طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی به چرخه اقتصادی کشور بازگرداند.
مرحله دوازدهم: مستندسازی و گزارش‌گیری
در پایان، نگهداری اسناد و گزارش‌های مربوط به ترخیص کالا اهمیت زیادی دارد. این کار علاوه بر شفافیت مالی، در معاملات آینده نیز به کاهش مشکلات کمک می‌کند.
جمع‌بندی
آشنایی با مراحل ترخیص کالا از گمرک از آگاهی قوانین اولیه تا دریافت پروانه ترخیص و ثبت آماری، یک ضرورت جدی برای هر بازرگان است. طی کردن این مسیر با دقت، باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود و ریسک توقف کالا در گمرک را به حداقل می‌رساند. بنابراین هر تاجری که قصد فعالیت در تجارت بین‌المللی دارد، باید این فرآیند را به‌طور کامل بشناسد یا از یک ترخیص‌کار حرفه‌ای کمک بگیرد.
